ΕΙΔΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
(Ασπρόμαυρη, Έγχρωμη)
Είναι φανερό, ότι η φωτογραφία γενικά, και περισσότερο η αποκαλούμενη "καλλιτεχνική", είναι προϊόν της αλληλεπίδρασης της αντικειμενικής πραγματικότητας με τον ψυχικό (νοητικό και συναισθηματικό) κόσμο του φωτογράφου.
Κάθε φορά που ο φωτογράφος, είτε εμπνεόμενος από την πραγματικότητα, είτε χρησιμοποιώντας την πραγματικότητα, επιχειρεί να εκφράσει κάτι, τραβώντας μια φωτογραφία, προβαίνει σε μια υποκειμενική πράξη ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιεί !
Ο τρόπος που "βλέπουμε" τον κόσμο, δηλαδή που επεξεργαζόμαστε τα μηνύματά του, είναι υποκειμενικός, και εξαρτάται από πάρα πολλά πράγματα: από την ιστορικά (και…γονιδιακά, αν θέλετε) διαμορφωμένη προσωπικότητά μας, μέχρι την διάθεση της στιγμής. Με ανάλογο τρόπο, δηλαδή υποκειμενικό, θα εκφράσουμε αυτό που δημιουργήθηκε (λόγω κάποιου ερεθίσματος) ή προϋπήρχε στο μυαλό μας.
Όταν κάνουμε τέχνη όμως, αυτό το οποίο θα εκφράσουμε, θα πρέπει να κωδικοποιηθεί (μέσω κάποιας τεχνικής και αισθητικής φόρμουλας), ώστε να αποσαφηνιστεί, απλοποιηθεί και μεταδοθεί εύληπτα, στους αποδέκτες του έργου (που είμαστε εμείς, και οποιοσδήποτε άλλος). Έτσι η τεχνική, και εδώ συγκεκριμένα το φιλμ ή το CCD, θα πρέπει να αποδώσει κατά τον καλύτερο τρόπο, αυτό που έχει στο μυαλό του ο φωτογράφος, και που περιγράφει μια υποκειμενική πραγματικότητα.
Είναι αλήθεια ότι τα πρώτα ερεθίσματα που δέχεται κανείς βλέποντας μια εικόνα, είναι έγχρωμα. Η πρωταρχική, η εμπειρία της όρασης, είναι έγχρωμη: στιγμιαίες εντυπώσεις, που γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας στη συνέχεια από τον εγκέφαλο, ο οποίος κατόπιν αποφασίζει για το αν θα σταθεί στο χρώμα, αν θα προχωρήσει παραπέρα αφαιρώντας το, ή αν θα τα λάβει υπόψη του και τα δύο (δηλαδή χρώμα και περιεχόμενο – νοητικό μήνυμα).
Είναι αλήθεια, ότι το χρώμα λειτουργεί στο επίπεδο της αντίληψης, μεταφέρει διαθέσεις, συναισθήματα και μπορεί να προκαλέσει την προσοχή. Δεν είναι όμως ποτέ ουδέτερο – κάθε φορά που βλέπουμε μια έγχρωμη εικόνα, μέσα μας δημιουργείται έστω και ασυνείδητα, μια συναισθηματική ανταπόκριση. Αυτό όμως
μπορεί να λειτουργήσει θετικά και δημιουργικά σε μια φωτογραφία, μπορεί όμως και να την καταστρέψει.
Το πρόβλημα με το χρώμα, είναι ότι υπερισχύει γενικά. Μπορεί να επιπεδοποιήσει μια μορφή, να καταστρέψει το σχήμα, να μπερδέψει τις γραμμές, να διαλύσει δηλαδή τη σύνθεση και να πνίξει το κυρίως θέμα και το νόημα. Μπορεί το χρώμα δηλαδή, να δρα σαν "παράσιτο", σαν "θόρυβος" στην φωτογραφία, και να μην σε αφήνει να δεις παραπέρα: το μήνυμα.
Και εδώ έγκειται, νομίζω, η μεγάλη δημιουργική δύναμη του ασπρόμαυρου φιλμ και γενικά της ασπρόμαυρης φωτογραφίας. Το ασπρόμαυρο, αφαιρώντας το χρώμα και μετατρέποντας τα πάντα σε τόνους του γκρίζου, απλοποιεί πολύ τη σύνθεση: αναγάγει κατευθείαν στις γραμμές, στα σχήματα, στους όγκους, στις μορφές, και δίνει τη δυνατότητα στον φωτογράφο πιο εύκολα και πιο έντονα πολλές φορές, να εκφράσει την φωτογραφική του ιδέα (κυρίως ως προς το νοητικό της περιεχόμενο).
Το ασπρόμαυρο, με το να απομακρύνει πολλά στοιχεία της κανονικής (έγχρωμης) οπτικής αντίληψης, για να μπορέσει να γίνει κατανοητό, απαιτεί την ενεργοποίηση της νοημοσύνης και της φαντασίας, και αυτό γιατί, σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία βλέπουμε μόνο τόνους του γκρίζου, δηλαδή γνωρίζουμε λιγότερα πράγματα απ’ όσο θα έπρεπε, για να έχουμε μια ολοκληρωμένη εντύπωση και έτσι προσπαθούμε να τα ανακαλύψουμε με τη βοήθεια του μυαλού μας.
Η απλοποίηση των μορφών, σχημάτων κλπ, οι σκιές και η διαβάθμιση των τόνων του γκρίζου, έχουν μεγάλη ερμηνευτική δύναμη αν χρησιμοποιηθούν σωστά. Ένα σωρό θέματα, που έγχρωμα δεν θα είχαν ενδιαφέρον ή θα καταστρέφονταν από την παρουσία χρώματος, παίρνουν άλλη διάσταση, αναδεικνύοντας στοιχεία που δύσκολα θα φαίνονταν με "γυμνό" μάτι: εσωτερικά στοιχεία της προσωπικότητας ενός ανθρώπου σ’ ένα πορτραίτο, τονισμός της έκφρασής του, ή αποκάλυψη γεωμετρικών στοιχείων σε μια σύνθεση κλπ.
Αυτά τα προτερήματα του ασπρόμαυρου, και η πολλές φορές, παγίδα που στήνει το έγχρωμο, έδωσαν στο ασπρόμαυρο τον τίτλο του πιο "καλλιτεχνικού", του πιο "δημιουργικού" και στο έγχρωμο του πιο "αισθησιακού".
Ποια είναι η παγίδα που στήνει το έγχρωμο; Το ότι η παρουσία των χρωμάτων, και ιδιαίτερα των έντονων, είναι τόσο δυνατή, ώστε συχνά τα αναζητούμε και προσπαθούμε να τα καταγράψουμε, ξεχνώντας τα σοβαρά θέματα του περιεχομένου και του ύφους κάνοντας έτσι φωτογραφίες, όπου κύριο θέμα είναι το χρώμα και που τις περισσότερες φορές χάνουν το ενδιαφέρον τους, μόλις η ξαφνική και έντονη εντύπωση του χρώματος έχει κοπάσει.
Βέβαια υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις, όπου το χρώμα σαν θέμα, όχι μόνο δεν είναι μειονέκτημα αλλά αντίθετα (με προσεκτική σύνθεση) δημιουργεί εξαιρετικές φωτογραφίες. Όμως αυτές οι περιπτώσεις, είναι μάλλον λίγες, για να συγκριθούν με τις πολλές εξαιρετικές ασπρόμαυρες.
Έτσι στρέφεται η προτίμηση πολλών φωτογράφων στο ασπρόμαυρο και μόνο.(Και λόγω βέβαια, του ότι, το ασπρόμαυρο το επεξεργάζεται κανείς μόνος του, και μάλιστα με σημαντικά χαμηλότερο κόστος από το έγχρωμο, του οποίου η επεξεργασία είναι εξαιρετικά δύσκολη και δαπανηρή).
Όμως εδώ γίνεται το λάθος της απόρριψης από πολλούς του έγχρωμου σαν μέσου δημιουργίας. Ναι μεν, το ασπρόμαυρο έχει πολλά και σημαντικά πλεονεκτήματα, αλλά και το έγχρωμο όταν χρησιμοποιηθεί σωστά, δίνει εξαίσιες φωτογραφίες με μορφή αλλά και με περιεχόμενο, με συναισθήματα αλλά και με νοήματα, με αισθησιακό αλλά και με εγκεφαλικό περιεχόμενο.
Κατ’ αρχήν υπάρχουν θέματα, που αναγκαστικά γίνονται καλά μόνο έγχρωμα: τοπία με αρμονικά και απαλά χρώματα ή και έντονα, και γενικά φωτογραφίες, όπου η διάταξη των (έγχρωμων) αντικειμένων της πραγματικότητας, και η τονικότητα – ανακλαστικότητα του φωτός πάνω σ’ αυτά είναι τέτοια, που αν μεταφράζονταν σε τόνους του γκρι, θα ισοπεδώνονταν και θα έδιναν μια φωτογραφία με ανύπαρκτη στην ουσία τονική διαβάθμιση και άρα φτωχή σύνθεση (καθώς δεν θα γίνονταν ο σωστός διαχωρισμός των γραμμών, σχημάτων, όγκων κλπ).
Αυτό όμως που κάνει το έγχρωμο πιο δημιουργικό και ενδιαφέρον, από το να τοποθετηθεί το χρώμα σαν κύριο θέμα και να τραβήξει την προσοχή, είναι η βοηθητική του δράση μέσα στη σύνθεση. Καθώς καταγράφει καλύτερα την φυσική πραγματικότητα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί το χρώμα για να υποδηλώσει με την παρουσία του, άλλοτε διακριτική και άλλοτε έντονη, και να ενισχύσει εκείνα τα στοιχεία της σύνθεσης έτσι ώστε η φωτογραφία να εξυπηρετήσει καλύτερα την έμπνευση του φωτογράφου και να γίνει πιο δυνατή απ’ ότι θα γινόταν ασπρόμαυρη.
Βέβαια, εδώ σκοντάφτει κανείς, όχι μόνο στη γνωστή παγίδα που αναφέρθηκε προηγουμένως, αλλά και στο ότι πολλές φορές μάλλον τις περισσότερες, ενώ η σύνθεση σαν γραμμές, σχήματα, όγκοι κλπ είναι ενδιαφέρουσα, ενώ το μήνυμα της φωτογραφίας είναι αξιόλογο (ή και δυνατό), η διάταξη και η αλληλεπίδραση μεταξύ τους των χρωμάτων μπορεί να είναι αρνητική για την τελική φωτογραφία, με τις δεδομένες συνθήκες λήψης (καδράρισμα, διάταξη των αντικειμένων, φωτισμός, γωνία λήψης κλπ).
Εδώ (και όχι μόνο εδώ) χρειάζεται αυστηρή πειθάρχηση του παράγοντα "χρώμα" και "σύνθεση". Μην επηρεάζεστε από την δύναμη του χρώματος μόνο, ούτε από τη σύνθεση (γεωμετρική και εννοιολογική) μόνο. Πρέπει όλα να βρίσκονται σε "ισορροπία", δηλαδή αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους να δυναμώνουν τη φωτογραφία, αντί να την δυναμιτίζουν.
Ο φωτογράφος πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός και αυστηρός με τον εαυτό του, για τις περισσότερες περιπτώσεις έγχρωμης φωτογραφίας, αν θέλει να ελέγξει όλες τις παραμέτρους και διαστάσεις της, πριν πατήσει το κουμπί της λήψης.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι αυτό που θα κάνει κάποιον να εκλέξει ένα είδος φωτογραφίας, ασπρόμαυρη ή έγχρωμη, εξαρτάται κυρίως από το θέμα και από το τι θέλει ο φωτογράφος να δώσει ή να τονίσει. Κάποιες φωτογραφίες είναι καλύτερες αν γίνουν ασπρόμαυρες, κάποιες άλλες αν γίνουν έγχρωμες και κάποιες είναι καλές όπως και αν γίνουν. Σαν παράδειγμα δίνονται ορισμένες φωτογραφίες. Η κοπέλα με το κερί, η οποία γράφει ένα γράμμα (φωτ.1), είναι πολύ πιο ρομαντική και αισθησιακή σαν έγχρωμη παρά αν ήταν ασπρόμαυρη. Ένα παιδί (φωτ.2) είναι καλύτερο έγχρωμο. Αν όμως η φωτογραφία είναι δραματική (φωτ.3), είναι καλύτερη ασπρόμαυρη παρόλο που απεικονίζει παιδιά. Ένα τοπίο (φωτ.4) και ειδικά αν σε αυτό απεικονίζεται το ουράνιο τόξο, δεν θα μπορούσε να είναι τίποτε άλλο παρά έγχρωμο. Μπορούμε να δούμε (φωτ.5 και φωτ.6) την ίδια φωτογραφία σε έγχρωμη και ασπρόμαυρη. Εύκολα συμπεραίνουμε ότι η έγχρωμη είναι καλύτερη. Έχει φωτιά όπου με το ζεστό κόκκινο χρώμα της δίνει μια ρομαντική ατμόσφαιρα στην φωτογραφία. Μια δραματική φωτογραφία τοπίου είναι καλύτερα δοσμένη ασπρόμαυρη (φωτ.7).
Μπορεί λοιπόν ο κάθε ένας να ασχοληθεί και με τα δύο είδη, κάτι που είναι μάλλον απαραίτητο, για μια ολοκληρωμένη καλλιτεχνική, φωτογραφική έκφραση, γιατί το ένα συμπληρώνει και δεν ανταγωνίζεται το άλλο είδος.
Φωτ. 1
Φωτ. 2
Φωτ.3
Φωτ.4
Φωτ.5
Φωτ.6
Φωτ.7